Άρθρο του κου. Θεόδωρου Μπαρή*, Προϊστάμενος Επιστημονικής Παιδαγωγικής Καθοδήγησης Π/βάθμιας Εκπ/σης Δυτ. Ελλάδος, Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Ερυμάνθου
12 Νοεμβρίου 2016
Είναι πολύ μεγάλη η τιμή και η χαρά να βρίσκομαι σήμερα στο 19ο Forum Ανάπτυξης που γίνεται στην πόλη μας και γι’ αυτό αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στους διοργανωτές και στον εκδότη ‘’Σύμβουλο Επιχειρήσεων’’. Ταυτόχρονα, είναι μεγάλη μου η χαρά που κλήθηκα από το Σύλλογο Προστασίας Υγείας και Περιβάλλοντος περιοχής Κέντρου Υγείας Χαλανδρίτσας (Κ.Υ.Χ.) , ο οποίος είναι ένα κόσμημα του Δήμου Ερυμάνθου και γενικότερα για την περιοχή όπου δραστηριοποιείται όπως και στον τέως Δήμο Μεσσάτιδος και σε άλλα ακόμα Δημοτικά Διαμερίσματα. Επομένως, έχουμε την ηθική υποχρέωση να στηρίζουμε τις σημαντικές, ιδιαίτερες και καινοτόμες πρωτοβουλίες του.
Ένα άλλο ακόμα θετικό στοιχείο της σημερινής εκδήλωσης είναι οι εξαιρετικοί ομιλητές του στρογγυλού τραπεζιού με συντονιστή τον πρώην Δήμαρχο Πατρέων κ. Καράβολα. Θέλω να δώσω προς όλους τις ευχαριστίες μου και θα προσεγγίσω το θέμα της ομιλίας μου και από τις δύο πλευρές, τόσο από την πλευρά του εκπαιδευτικού, όντας στη διοίκηση της εκπαίδευσης σε επίπεδο Περιφέρειας, όσο και από την πλευρά του ενεργού πολίτη ως Δημοτικός Σύμβουλος του Δήμου Ερυμάνθου.
Θα προσεγγίσω το θέμα ‘’Ολιστική προσέγγιση και βιωσιμότητα’’ συνδέοντας αυτούς τους δύο όρους και τι αυτοί σημαίνουν μέσα στο συγκεκριμένο περιβάλλον στο οποίο δρούμε. Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι προσεγγίζουμε τέτοια θέματα αυτήν την περίοδο, την περίοδο της οικονομικής κρίσης, και για πολλούς, και κοινωνικής κρίσης έτσι ώστε στις προσπάθειες που καταβάλλονται να βγούμε στο «ξέφωτο» της κανονικότητας και της ανάπτυξης να μην δημιουργήσουμε άλλες κρίσεις περισσότερο, κατά τη γνώμη μου, σημαντικές που θα επιφέρουν ανεπανόρθωτες βλάβες σε όλη την ανθρωπότητα. Οι όποιες πρωτοβουλίες αναλαμβάνονται θα πρέπει να τις διαχειριζόμαστε με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνουμε όλους τους παράγοντες που επιδρούν και μπορούν να επηρεάσουν τις επόμενες γενιές.
Αυτό που μέχρι τώρα γνωρίζαμε και χρησιμοποιούσαν οι φυσικές και κοινωνικές επιστήμες, κατά κόρον, ήταν ο αναγωγικός τρόπος σκέψης. Τι σημαίνει όμως αναγωγικός τρόπος σκέψης; Με πολύ απλά λόγια: «το ΟΛΟΝ δεν είναι τίποτε άλλο από το άθροισμα των μερών». Ήταν ο βασικός τρόπος με τον οποίον λειτουργούσαν μέχρι πρόσφατα οι επιστήμες. Τα πάντα δηλαδή θα μπορούσαν να εξεταστούν σαν μέρη και όλα αυτά τα μέρη να συνθέτουν το ΟΛΟΝ. Στην αναγωγική προσέγγιση κάθε φαινόμενο μπορεί να αναλυθεί σε επιμέρους συνιστώσες και μελετώντας και γνωρίζοντας τις συνιστώσες αυτές καθώς και τις δυνάμεις με τις οποίες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, έχουμε τις ικανές προϋποθέσεις ώστε να σχηματίσουμε την συνολική εικόνα.
Η αναγωγική ωστόσο σκέψη απέδωσε καρπούς, σε αρκετούς επιστημονικούς και μη τομείς, αλλά έφθασε μέχρι ενός σημείου από το οποίο και πέραν από αυτό δεν μπορούσε πια να δώσει απαντήσεις.
Οι απαιτήσεις όμως της κατανόησης του κόσμου γίνονταν όλο και πιο βαθύτερες και διαρκώς αυξάνονταν, όπως επίσης και οι πειρασμοί για την μελέτη ακόμα πιο πολύπλοκων και πιο λεπτοφυών συστημάτων δομής και λειτουργίας, όπου ο αναγωγισμός έφθασε στα όριά του σαν μέθοδος προσέγγισης.
Κατόπιν αυτών οδηγηθήκαμε σε έναν άλλον τρόπο σκέψης ή τουλάχιστον θα πρέπει να οδηγηθούμε, αυτόν της ολιστικής προσέγγισης, τόσο στις επιστήμες όσο και σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Σύμφωνα με αυτόν τον τρόπο σκέψης, όλα συνδέονται μεταξύ τους, αφού τελικά αποδεικνύεται ότι τίποτα δεν είναι ανεξάρτητο.
Τα επιμέρους μπορούν να γίνουν κατανοητά εντός του όλου. Η απομόνωση στοιχείων ή τομέων από την κάθε επιστήμη δεν μπορούν να μας δώσουν πλήρη γνώση για το τι ακριβώς συμβαίνει. Η ολιστικότητα στον τρόπο αντίληψης εισάγει ένα βαθύτερο σύστημα αξιών και επεξεργασίας.
Η ολιστική φιλοσοφία έχει να κάνει και αφορά σε έναν συγκεκριμένο τρόπο αντίληψης και σκέψης. Δεν έχει να κάνει με έναν τομέα, λόγου χάρη ιατρική ή θρησκεία, ο ολιστικός τρόπος προσέγγισης είναι ένας τρόπος σκέψης που χρησιμοποιεί συνολικά στοιχεία κι όχι αναγωγικά.
Πολύ καλύτερα την αναγωγική σκέψη τη γνωρίζουν οι γιατροί στην ιατρική. Ένα παθόν όργανο, είναι αυτόνομη οντότητα μέσα στο σώμα και έτσι αντιμετωπίζεται η ίασή του. Με την ολιστική σκέψη, το παθόν όργανο που νοσεί είναι το αποτέλεσμα ενός προβλήματος του συνολικού οργανισμού. Η αναγώγιμη σκέψη θα εστιάσει στη συμπτωματολογία της πάθησης, η ολιστική σκέψη θα εστιάσει στην ρίζα της πηγής της ασθένειας. Δεν μπορούμε να βλέπουμε κάτι απομονωμένο και αποκομμένο από την ολότητά του.
Ένα άλλο παράδειγμα μπορεί να αποτελέσει η κοινωνία μας. Η αναγωγική θεώρηση θεωρεί την ατομικότητα μας ανεπηρέαστη από το σύνολο, καθότι αυτόνομες μονάδες του συνόλου. Η ολιστική θεώρηση βλέπει την ατομικότητα να λειτουργεί αυτόνομα μέσα στο σύνολο αλλά απόλυτα επηρεασμένη και αλληλοεξαρτώμενη από αυτό. Η ευτυχία ενός ατόμου δεν μπορεί να είναι ειλικρινώς εφικτή σε μία δυστυχισμένη κοινωνία.
Πέρασαν πάρα πολλά χρόνια κατά τα οποία ο τρόπος σκέψης μας ήταν καθαρά αναγωγικός σε όλα τα επίπεδα και τομείς της ύπαρξής μας σαν ατομικότητες και σαν σύνολο εξίσου. Αυτό οδήγησε σε κοινωνίες αλληλοσυγκρουόμενες, σε επιστημονικές αποδείξεις μονόπλευρες, σε επιφανειακή μόρφωση, σε άστατη κατάσταση υγείας, σε ψυχολογικές συγκρούσεις και αναζητήσεις. Η μονόπλευρη και διαχωριστική μέθοδος της αναγωγής, μας οδήγησε σε έναν ατομικισμό που γεννά απορίες ως προς τα κίνητρα του, ενώ ταυτόχρονα δημιούργησε στείρες συνειδήσεις.
Ο Ολιστικός Τρόπος Σκέψης και η Ολιστική Φιλοσοφία εμπνέονται από τους Συμπαντικούς Νόμους της Δομής και Λειτουργίας του Σύμπαντος.
Βιωσιμότητα, για να την συνδέσουμε με τον ολιστικό τρόπο σκέψης είναι ένα πρότυπο παραγωγής, που στοχεύει στο καλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα τόσο για τον άνθρωπο όσο και για το φυσικό περιβάλλον, για το παρόν και για το αόριστο μέλλον.
Βασικό στοιχείο της βιωσιμότητας είναι η ισορροπία μεταξύ της παραγωγής αγαθών και της πρώτης ύλης (φυσικοί πόροι), από την οποία όλα ξεκινούν αφού υφίστανται διαρκή εκμετάλλευση και θα πρέπει να γίνεται με τέτοιο ρυθμό ώστε να δίνεται η δυνατότητα να ανανεώνεται.
Στο πολιτικό επίπεδο ο όρος βιωσιμότητα σχετίζεται με την διατήρηση της κοινωνικής συνοχής τόσο στο παρόν όσο και στο αόριστο μέλλον. Βέβαια μία πιο λεπτομερή προσέγγιση θα επέφερε διαχωρισμό στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα, στην οικονομική βιωσιμότητα, στην πολιτικοκοινωνική βιωσιμότητα, αλλά και αυτές όπως ανεφέρθη αλληλεπιδρούν αλλά δεν ταυτίζονται.
Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα των επόμενων γενεών, να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες. Χρησιμοποιούμε μία πολύ όμορφη φράση, ότι δεν μπορούμε να λειτουργούμε με τέτοιο τρόπο ώστε να στερούμε από τα παιδιά μας το μέλλον τους, εκπληρώνοντας πάντα τις ανθρώπινες ανάγκες και βέβαια προσπαθώντας να διατηρήσουμε διαχρονικά την ποιότητα του φυσικού μας περιβάλλοντος.
Γιατί στοχεύουμε στη βιώσιμη ανάπτυξη; Γιατί έχουμε ευθύνη για τη συλλογική ανθρωπότητα, απέναντι στην ανθρωπότητα και απέναντι στις μελλοντικές γενεές; Βιωσιμότητα. Αυτό σε πράξη πως μεταφράζεται;
Όλα ξεκινούν από ένα ιδεολογικό υπόβαθρο, από κάποιες αρχές. Στη συνέχεια με βάση αυτές τις αρχές φτιάχνουμε τις αντίστοιχες τακτικές, έτσι ώστε να οδηγηθούμε σε εφαρμογή και έτσι μπορούμε να συνδέσουμε τα στοιχεία της βιωσιμότητας. Όταν μιλάμε για βιωσιμότητα μιλάμε για ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ για ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ και για ΚΟΙΝΩΝΙΑ.
Εξηγώντας τους όρους. Τι εννοούμε όταν λέμε περιβάλλον; Εννοούμε την βιοποικιλότητα τους φυσικούς πόρους, την ενέργεια, την οικονομία αλλά ταυτόχρονα και την κοινωνία, δεν μπορούμε να μιλάμε για βιωσιμότητα όταν δεν λαμβάνεται μέριμνα για την κοινωνική συνοχή και για την ευημερία όλων των ανθρώπων. Στη διεθνή βιβλιογραφία όλα αυτά αναφέρονται συντετμημένα με τα 3Ε Ecology, Economy, Equity. Το μοντέλο αυτό «δένει» τους βασικούς άξονες της βιωσιμότητας και καθιστά ορατούς τους λόγους για τους οποίους: α) δεν μπορούμε να μιλάμε μόνο για οικονομία ή κοινωνία ή για περιβάλλον και β) μπορούμε να λειτουργούμε σε ένα υγιές περιβάλλον, σε μία υγιή κοινωνία και σε μία υγιή κοινότητα όταν το ένα μέρος σέβεται το άλλο και όλα λειτουργούν ταυτόχρονα.
Στοχεύοντας τη βιώσιμη ανάπτυξη πρέπει να έχουμε κατά νου ένα σύστημα, στο οποίο οι αποφάσεις που λαμβάνονται να εξασφαλίζουν το κάθε συστατικό, το κομμάτι άνθρωπος, δέντρα, περιβάλλον, κοινωνία, πλούτος είναι δυνατόν να ακμάζουν χωρίς να εμποδίζουν την ικανότητα κάποιου άλλου συστατικού να κάνει το ίδιο, τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον.
Βιώσιμη ανάπτυξη είναι η ολιστική ανάπτυξη.
Η Βιώσιμη ανάπτυξη δεν είναι κάτι που κάνουν οι κυβερνήσεις ή οι δημόσιοι θεσμοί για τους ανθρώπους, είναι κάτι που οι ίδιοι οι άνθρωποι κάνουν για τους ίδιους, γιατί έτσι μπορούμε να πετύχουμε.
Αντλώντας ένα παράδειγμα από την Αρχαία Ελλάδα και υπάρχουν πάρα πολλά παρόμοια, το μύθο του Ευρυσίχθονα, ο οποίος ήταν ένας Θεσσαλός βασιλιάς που το όνομά του σημαίνει σχίζω τη γη. Ο Ευρυσίχθονας χωρίς να σέβεται το περιβάλλον ζήτησε από τους υπηκόους του να καταστρέψουν ένα ολόκληρο δάσος, προκειμένου να κατασκευάσουν ένα παλάτι. Δεν σεβάστηκε ακόμα ούτε την ιερή βελανιδιά της θεάς Δήμητρας οπότε και παρουσιάστηκε κάποια μέρα η θεά Αθηνά, η οποία τον τιμώρησε με φριχτό τρόπο. Παρακάλεσε την Πείνα, που συνοδευόταν από τον τρόμο και το κρύο, έτσι ώστε ο Θεσσαλός βασιλιάς να μη χορταίνει ποτέ. Η Πείνα υπάκουσε τις εντολές της Δήμητρας, και το βράδυ που ο Ερυσίχθονας κοιμόταν τον επισκέφτηκε. Ο ιερόσυλος Ερυσίχθονας ονειρεύτηκε στον ύπνο του πως πεινούσε, και όταν ξύπνησε η πείνα του είχε γίνει απερίγραπτη. Από εκείνη την στιγμή άρχισε να τρώει ό,τι έβρισκε μπροστά του. Αφού έφαγε ό,τι φαγώσιμο βρισκόταν στο σπίτι του, άρχισε να γυρίζει στους δρόμους και να αρπάζει τις προσφορές από τους βωμούς. Κανείς δεν μπορούσε πλέον να τον βοηθήσει, ούτε οι γονείς του, ούτε ο παππούς του ο Ποσειδώνας, λόγω της ύβρεως απέναντι σε άλλο Θεό. Στο τέλος, όμως τίποτα δεν ήταν ικανό να κορέσει την πείνα του Ερυσίχθονα. Έτσι μη έχοντας να φάει τίποτα πια, άρχισε να τρώει τις ίδιες του τις σάρκες έως ότου βρήκε κατ’ αυτό τον τρόπο φρικτό θάνατο…!
Αυτός ο μύθος στέλνει για την εποχή μας τα δικά του μηνύματα.
Οι πρόγονοί μας, χιλιάδες χρόνια πριν, μας είχαν υποδείξει το σωστό τρόπο λειτουργίας και δράσης.
Ο μεγάλος φιλόσοφος Αριστοτέλης μας είπε ότι: «Ουδέν άτακτον των φύσει» (τίποτα απ’ όσα είναι δοσμένα από τη φύση δεν είναι χωρίς τάξη), γιατί «Η φύσις μηδέν μήτε ποιεί μήτε μάτην».
Όπως επίσης και το γνωστό γνωμικό, που αποδίδεται στον Χίλωνα τον Λακεδαιμόνιο, «Μηδέν άγαν» (Τίποτα το υπερβολικό), η φιλοσοφία του μέτρου, τίποτα υπερβολικό να μην πράττουμε.
Κάθε άτομο μπορεί να κάνει τη διαφορά γιατί μόνο έτσι μπορούμε να ευελπιστούμε σε ένα καλύτερο αύριο, όπου με ένα σφαιρικό τρόπο, όπως λέει και το κεντρικό σύνθημα, λαμβάνοντας όλα υπ’ όψιν μας να πετύχουμε «ιερή ισορροπία» και να ζήσουμε με τέτοιο τρόπο ώστε να μην στερήσουμε το μέλλον από τα παιδιά μας.
* Από την εισήγησή του στο 19ο Forum Ανάπτυξης, προσκεκλημένος από τον Σύλλογο Προστασίας Υγείας και Περιβάλλοντος περιοχής Κ.Υ.Χ.
