Άρθρο του κου. Γεώργιου Μπέλλου *, Διδάκτωρ Ιατρικής, Συντονιστή Διευθυντή του Κ. Υ. – ΠΕΔΥ Κορωπίου, ειδικού Γενικής και Κοινωνικής ιατρικής, Εκπαιδευτή ειδ. Γεν. Ιατρικής, MRCGP, MEPMA.
12 Νοεμβρίου 2016
Να ευχαριστήσω για την ευγενική πρόσκληση τους διοργανωτές προκειμένου να αναφερθώ για ένα θέμα το οποίο είναι κεφαλαιώδους σημασίας από μία εντελώς διαφορετική σύγχρονη σκοπιά. Αυτή τη σκοπιά που τα μεγάλα ερευνητικά εργαστήρια του κόσμου αυτή τη εποχή αποδίδουν.
Ζούμε σε μία εποχή όπου ζούμε περισσότερο μεν αλλά δεν ζούμε πιο υγιεινά και υπάρχουν λόγοι για αυτό. Ο κύριος λόγος είναι τα χρόνια νοσήματα, τα οποία επιπολάζουν και το κόστος αυτών των νοσημάτων αυξάνεται ραγδαία, όπως π.χ. η παχυσαρκία. Η παχυσαρκία στον κόσμο είναι ένα μεγάλο ιατρικό και κοινωνικό ζήτημα από το οποίο παράγονται πολλά χρόνια νοσήματα όπως διαπιστώνουμε τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και σε επίπεδο Ελλάδας. Τα παιδιά μας είναι πρώτα σε παχυσαρκία στις χώρες ΟΟΣΑ και οι ενήλικες είναι τρίτοι και πάλι σε επίπεδο ΟΟΣΑ και όχι σε επίπεδο Ευρώπης, δηλαδή σε πολύ ευρύτερο πλαίσιο. Αντιλαμβανόμαστε όλοι τη σπουδαιότητα του θέματος. Σε δύο μέρες στις 14 Νοεμβρίου εορτάζεται η παγκόσμια ημέρα του σακχαρώδους διαβήτη, η οποία σκοπό έχει να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο για τη νόσο του σακχαρώδους διαβήτη (ΣΔ) που προκύπτει κυρίως από την παχυσαρκία. Επίσης κάτι που αντιληφθήκαμε αργά είναι ότι αυτό το πρόβλημα δεν έπεσε τυχαία από τον ουρανό και υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι που συνέβη και αυτοί επικεντρώνονται κυρίως στην κακή διατροφή.
Η αμερικάνικου τύπου διατροφή, ως δυτικού τύπου διατροφή δεν έχει επάρκεια σε αρκετά μικροθρεπτικά στοιχεία, δηλαδή τα μέταλλα όπως ψευδάργυρος, τις βιταμίνες όπως η C και B12, και άλλα απαραίτητα ιχνοστοιχεία. Από μεγάλα εργαστήρια έχουν επισημανθεί ότι αυτές οι ελλείψεις παράγουν συγκεκριμένες νοσολογικές οντότητες. Αυτές δημιουργήθηκαν από κάποιο συγκεκριμένο λόγο και δεν ήρθαν από μόνες τους.
Ένα επίσης μεγάλο θέμα που προέκυψε από την κακή διατροφή, είναι η ανοσιακή ανεπάρκεια. Η κακή διατροφή οδηγεί κατευθείαν στην ανοσιακή ανεπάρκεια. Αυτή οι δύο παράγοντες, δηλαδή της κακής διατροφής και της ανοσο-ανεπάρκειας δημιουργούν το λεγόμενο ανοσο-μεταβολικό σύνδρομο, δηλαδή την σταδιακή δημιουργία σακχαρώδη διαβήτη, αρτηριακής υπέρτασης και μία πληθώρα άλλων καρδιαγγειακών νοσημάτων.
Δεν φτάνουν όμως μόνο αυτά είναι και ο παράγων περιβάλλον, με την γνωστή ρύπανση του. Πρόσφατες μελέτες, απέδειξαν ότι ο θόρυβος και η ρύπανση του περιβάλλοντος, με τους οποιουσδήποτε ρυπαντές, είτε στον αέρα είτε στη γη είτε στα νερά, προάγει μεταξύ των άλλων και αυτό που λέμε παχυσαρκία και μεταβολικό σύνδρομο και αυτό επίσης είναι μία γνώση των τελευταίων χρόνων.
Οι ρυπαντές, όπως πχ. το φυτοφάρμακο Atrazin, το οποίο πάει και εναποτίθεται στο κοιλιακό λίπος του ανθρώπου,. Το αποτέλεσμα αυτής της εναπόθεσης είναι η αύξηση τελικά του σπλαχνικού λίπους και από κει και πέρα ο δρόμος για τον σακχαρώδη διαβήτη είναι ανοιχτός.
Ένα άλλο θέμα για την κοινωνία μας, για την Ελλάδα, είναι η ανεργία ανά κοινωνική τάξη -φύλο και περιοχή και κατ’ επέκταση ο σακχαρώδης διαβήτης που σχετίζεται με αυτή. Μία μεγάλη μελέτη που έγινε στις ΗΠΑ ανέδειξε ότι οι περιοχές κυρίως σε γυναικείο πληθυσμό μαύρης φυλής, εκεί όπου υπήρχε και η ανεργία τότε εκεί ο σακχαρώδης διαβήτης αύξανε κατακόρυφα.
Πως έγινα όμως όλα αυτά; Από που ξεκίνησαν;
Το 1961 ο Άνσελ Κέϊτς, ένας μεγάλος Αμερικανός επιστήμονας συντονίζει την περίφημη μελέτη των 7 χωρών, μεταξύ αυτών και η Κρήτη, με σκοπό να αποδεχτεί ότι για όλα φταίνε κυρίως τα κορεσμένα λίπη.
Μετά από μερικά χρόνια, με βάση αυτή την μελέτη, ο Γερουσιαστής Mc Govern κάνει μία σημαντική αναφορά στο Κογκρέσο, η οποία έγινε αποδεκτή το 1977, και γίνεται η πρώτη αναφορά για το συνιστώμενο ημερήσιο διαιτολόγιο των Αμερικανών πολιτών. Μέσα από αυτή την αναφορά συστήνεται κυρίως η αποφυγή των κεκορεσμένων λιπών, δηλαδή ούτε λάδι, ούτε αυγό, ούτε βούτυρο, αφού όλα αυτά θεωρήθηκαν υπεύθυνα. Δεν έγινε όμως καμία αναφορά για τους υδατάνθρακες, τα γλυκά, τη ζάχαρη κλπ.
Η κατανάλωση της ζάχαρης κατόπιν αυτού αυξήθηκε στις ΗΠΑ κατακόρυφα, έφτασε 300% αύξηση μέσα σε μία τριετία. Μαζί με την αύξηση της ζάχαρης είχαμε και την αύξηση των καρδιαγγειακών νοσημάτων.
Την ίδια εποχή όμως στο Cambridge της Αγγλίας ο καθηγητής John Yudkin το 1972 από τις μελέτες του για τον μεταβολισμό των σακχάρων και με την έκδοση του βιβλίου του με τον τίτλο ‘’Pure White and Deadly’’ ανέδειξε ότι το πρόβλημα βρίσκεται πιο πολύ στους υδατάνθρακες παρά στα κεκορεσμένα λίπη και εκεί πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας.
Ο ίδιος ερευνητής, ο Yudkin, έχει ερμηνεύσει το φαινόμενο της λαίλαπας του σακχαρώδη διαβήτη στη ΝΑ Ασία, στην Ινδία, στην Κίνα κλπ, παρόλο που εκεί οι κάτοικοι δεν είναι υπέρβαροι όπως είμαστε εμείς, αλλα λεπτοί άνθρωποι, απλά έχουν μία μικρή προπέτεια της κοιλιάς.
Ο Yudkin απέδειξε ότι αυτό είναι γενετικό φαινόμενο που αφορά αυτές τις φυλές, συγκεκριμένα πρόκειται για μία γενετική μετάλλαξη.
Είναι εκπληκτικό ότι μόλις τον Σεπτέμβριο φέτος μέσα από τις σελίδες του επίσημου περιοδικού του αμερικανικού ιατρικού συλλόγου (JAMA) ζητήθηκε δημοσίως συγγνώμη και αποκαλύφθηκαν έγγραφα εσωτερικής αλληλογραφίας των εταιρειών αναψυκτικών με επιστήμονες και οργανώσεις υγείας στις ΗΠΑ.
Επίσης τον Σεπτέμβριο 2016 , δημοσιεύτηκε στο Αμερικανικό περιοδικό της προληπτικής ιατρικής ότι αυτό το φαινόμενο συνεχίστηκε και το 2011-2015.
Το ίδιο είχε συμβεί και με το κάπνισμα προκειμένου να ανασταλεί ο αντικαπνιστικός αγώνας και για να μην μειωθεί η παραγωγικότητα των καπνοβιομηχανιών. Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και με τις μεγάλες αυτές εταιρείες, ίσως και πιο έντονα, γιατί εδώ τα συμφέροντα είναι πολύ πιο μεγάλα και πολύ πιο παγκόσμια.
Υπάρχει μία πολύ πρόσφατη μελέτη για τη σάγχαρη, η οποία δημοσιεύτηκε στις 9 Νοεμβρίου και η οποία αναφέρει ότι οι άνθρωποι οι οποίοι καταναλώνουν ακόμη και μικρές ποσότητες, συνήθως υποφέρουν από αϋπνίες το βράδυ, με αποτέλεσμα να καταναλώνουν περισσότερη ποσότητα αναψυκτικών με συνέπεια τον σακχαρώδη διαβήτη.
Πριν από ένα χρόνο δημοσιεύτηκε επίσης μία μεγάλη μετα-ανάλυση στο BMJ ιατρικό περιοδικό, όπου απεδείχθη ότι τα κεκορεσμένα λίπη τελικά δεν ενοχοποιούνται γι’ αυτό που ισχυριζόμαστε τόσα χρόνια. Είναι ή ουδέτερα ή έχουν μικρή ευθύνη, σε λελογισμένη ημερήσια χρήση. Τα λίπη που ευθύνονται είναι κυρίως, τα trans λιπαρά οξέα, αυτά δηλαδή που επεξεργαζόμαστε, αυτά που ραφινάρουμε, τα υδρογονωμένα και όχι το λαδάκι του Θεού, μα ούτε το αυγό, ούτε το καθαρό κρέας από ‘’βιολογικά’’ εκτροφεία, πάντοτε με μέτρο. Διαπιστώνουμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε νέα δεδομένα χάριν στις νέες επιστημονικές μελέτες.
Οι καινούριες διαιτητικές οδηγίες στις ΗΠΑ για το 2015, που ισχύουν σήμερα, συνιστούν στο ημερήσιο διαιτολόγιο ψάρια, αυγά, λάδι ,ξηρούς καρπούς, φρούτα, λαχανικά, ότι δηλαδή η Μεσογειακή Διατροφή υποστηρίζει για χιλιάδες χρόνια. Αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής ήταν να σταματήσει η κατακόρυφη αύξηση της καμπύλης των καρδιαγγειακών και λοιπών νοσημάτων και να διαπιστώνουμε σήμερα την βελτίωση. Εκεί όπου η παχυσαρκία είχε ανοδική τάση, αρχίζει προοδευτικά να επιπεδώνεται, άρα έχουμε πια ένα θετικό αποτέλεσμα.
Αρκεί να τονισθεί ότι τρεις διαδοχικές μη εκθέσεις του ατόμου σε γλυκό ή σε σάκχαρα θα φέρουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της ινσουλινο-αντίστασης του σακχαρώδη διαβήτη, δηλ. βελτίωση. Αναλογιστείτε τι θα συμβεί αν αυτή η τακτική συνεχιστεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Το ερώτημα που τίθεται είναι πως προέκυψε αυτό το αποτέλεσμα; Και οι μελέτες πως έγιναν;
Η γραμμική προσέγγιση δεν είναι αρκετή, η αναγωγική σκέψη δεν φτάνει, έχει όρια. Άρα πρέπει να εξετάσουμε συνολικότερα, ολιστικά το πρόβλημα. Με αυτό το επιχείρημα, αναφέρει το NATURE, ένα από τα εγκυρότερα ιατρικά περιοδικά στον κόσμο, ότι πρέπει να πάμε τελικά στην μελέτη του ενός ατόμου και όχι στο μέσον όρο, που ίσχυαν για τις μελέτες του παρελθόντος, πρέπει να οδηγηθούμε στον ένα και μοναδικό άνθρωπο.
Τι έδειξαν τελικά τα αποτελέσματα;
Τα φάρμακα πχ. που χρησιμοποιούμε σήμερα είναι φάρμακα τα οποία χορηγούνται με την τακτική του μέσου όρου. Η αποτελεσματικότητα των φαρμάκων όπως έχει δείξει το FDA, δεν είναι γι όλους ίδια πχ. η φαρμακευτική αγωγή για την κατάθλιψη αντιμετωπίζει το 67% των ασθενών, οι υπόλοιποι θα μείνουν ακάλυπτοι. Στα φάρμακα για την άνοια μόνο οι μισοί θα ελεγχθούν, οι άλλοι μισοί όχι. Τα ογκολογικά φάρμακα για τον καρκίνο θα αντιμετωπίσουν κυρίως το 25% των ασθενών.
Μετά από όλα αυτά αναγκαστικά οδηγούμεθα σε κάτι καινούριο, αφού τα φάρμακα δεν είναι για όλους το ίδιο, αν και παράγουμε μεγάλες ποσότητες.
Όπως επίσης τα ερωτηματολόγια που καθιερώνουμε για τις ιατρικές έρευνες κυρίως σε κοινοτικό επίπεδο, από τα οποία εξάγονται διάφορα συμπεράσματα, γίνονται με την αρχή του μέσου όρου, με πιθανό τον κίνδυνο του λάθους. Αυτές οι μελέτες του μέσου όρου δεν ελέγχουν απόλυτα τα άτομα. Το κάθε άτομο είναι μία ξεχωριστή βιολογική οντότητα, η οποία προκύπτει από τη σχέση γονιδιώματος (gemome) και σε αυτό στο οποίο εκτιθέμεθα (Exposome), δηλαδή στο περιβάλλον με ένα ποσοστό 80-90%.
Η σημερινή μετα-γενωμική(-OMICS) εποχή μας με την ανίχνευση-μέτρηση και προσομοίωση των μεταβολιτών κυρίως αλλά και των γονιδίων-επιγενετικών συμβαμάτων –πρωτεϊνών σε δίκτυα νόσων (δηλ. την αποτύπωση της πλήρους ριζικής αιτιολογίας των νοσημάτων) αλλά και του μικροβιώματος κυρίως του εντερικού, προοιωνίζει την επερχόμενη τεκτονικού τύπου ΡΙΖΙΚΗ αλλαγή στην παροχή ιατρικών υπηρεσιών τόσο στην πρόληψη όσο και στην θεραπεία των χρόνιων μεταβολικών νόσων όπως ο σακχαρώδης διαβήτης.
Έτσι με την αποκατάσταση αυτού που ονομάζουμε ομοιοστασία η ισορροπία του οργανισμού και κυρίως με την αποκατάσταση στο φυσιολογικό της συνομιλίας των επιμέρους υπο-συστημάτων όπως μεταβολισμός-ανοσία-γονίδια-μικροβιακές χλωρίδες( κυρίως του εντέρου) αναστρέφεται ή βαίνει μειούμενος ο επιπολασμός των χρόνιων μεταβολικών νοσημάτων.
* Από την εισήγησή του στο 19ο Forum Ανάπτυξης, προσκεκλημένος από τον Σύλλογο Προστασίας Υγείας και Περιβάλλοντος περιοχής Κ.Υ.Χ.
