«Οι προϋποθέσεις για το ποιοτικό τσίπουρο: να το πίνουμε αλλά να μη μας “πίνει”»
Παρουσίαση: Τριαντάφυλλος Πετκανόπουλος Οικονομολόγος, Δημοσιογράφος Συνεργάτης περιοδικού Τρόφιμα και Ποτά Σύμβουλος Επιχειρήσεων Τροφίμων και Εστίασης Πάτρα 20 Οκτωβρίου 2013
Αν και ζούμε σε μια χώρα παραδόξων φοβάμαι ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερο παράδοξο στην πατρίδα μας από το χύμα τσίπουρο. Προφανώς και δεν εννοώ το τσίπουρο που παράγει κάποιος παραδοσιακός παραγωγός στο καζάνι του, όπως οι περισσότεροι στην παρέα μας εδώ. Εννοώ κυρίως το παράνομο τσίπουρο που παράγεται σε τεράστιες ποσότητες εν πολλοίς σε άλλες χώρες και κυκλοφορεί χύμα, λαθραίο και επικίνδυνο. Αλλά και με το δικός σας τσίπουρο υπάρχουν κάποια θεματάκια. Θα θίξω λοιπόν στην ομιλία μου το τεράστιο όπως θα δείτε θέμα αυτής της παρανομίας, τους κινδύνους που προκύπτουν για τους καταναλωτές του τσίπουρου, θέμα που αγγίζει κι εσάς και θα καταλήξουμε σε κάτι πιό ευχάριστο. Πώς θα κάνουμε καλό τσίπουρο και πώς θα το απολαύσουμε.
Για να εξηγηθώ λοιπόν στα περί ‘παραδόξου’:
• Δεν είναι όχι μόνο παράδοξο αλλά και προσβολή για μια χώρα που θέλει να είναι σύγχρονη και αναπτυγμένη, να παράγονται χιλιάδες τόνοι ενός βασικού της προϊόντος σε πλυσταριά, αποθήκες και υπόγεια, χωρίς καμιά από τις απαραίτητες συνθήκες υγιεινής όταν (υποτίθεται) όλες οι (νόμιμες) εταιρίες πρέπει να έχουν τα πιστοποιητικά ασφαλείας ISO, HASSP κλπ;
• Δεν είναι παράλογο αυτό τα βασικό ποτό αυτής της χώρας, το οποίο μάλιστα τείνει να εκτοπίσει το κύριο εθνικό της προϊόν δηλαδή το ούζο, να απειλεί την υγεία του λαού της ο οποίος τόσο το τιμά; Δεν προσβάλει αυτό την ίδια τη χώρα;
• Αλήθεια, έχει πια την πολυτέλεια ο Υπουργός Οικονομικών, τώρα που προσπαθεί με κάθε τρόπο να σώσει τη χώρα από την οικονομική χρεοκοπία, να αγνοεί τα τεράστια ποσά που φοροδιαφεύγουν από την παράνομη απόσταξη και κυκλοφορία χύμα τσίπουρου και τσικουδιάς;
Μιλάμε για εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ, τα οποία επιπλέον είναι πανεύκολο να τα ‘συλλάβει’ σε αντίθεση με άλλους φόρους που διαφεύγουν μεν αλλά οι δυσκολίες για να συλλεχθούν είναι μεγάλες. Μόνο ένα γερό ντου στις λαϊκές και τους έπιασε.
• Δεν είναι παράδοξο δε ότι οι καταναλωτές, αν και ο λόγος για τον οποίο προτιμούν το τσίπουρο είναι ότι το θεωρούν το πιο γνήσιο ποιοτικό και ποτό, πίνουν κυρίως το άγνωστο χύμα το οποίο είναι κακής ποιότητας;
• Αυτή τη στιγμή διακινούνται 1 εκατ λίτρα νόμιμο και 6,7 εκατ λίτρα παράνομο τσίπουρο. Εν πολλοίς αυτό γίνεται από σταφίδα που έρχεται από Τουρκία ή Ιράκ, τη Βουλγαρία και την Αλβανία στο 1/3 της τιμής.
• Δεν πρέπει να μας ενοχλεί ότι τα μεγαλύτερα έσοδα από αυτό το εθνικό μας ποτό πάνε σε ξένους;
• Δεν πρέπει να μας εκνευρίζει ότι αυτοί που το παράγουν είναι άσχετοι εντελώς, άρα πολύ επικίνδυνοι. Δεν είναι δηλαδή παλιοί παραδοσιακοί παραγωγοί, οι οποίοι τουλάχιστον ξέρουν τα της απόσταξη, σαν εμάς. Σαν εσάς δηλαδή. Είναι εντελώς άσχετα πρόσωπα που το κάνουν για κερδοσκοπία και αγνοούν ακόμη και τα πιο βασικά.
• Παραχαράζουν το εθνικό μας προϊόν, μας το πουλάνε, καρπώνονται όλο το κέρδος, στερούν το τόσο ταλαιπωρημένο κράτος μας τεράστια ποσά και μας δολοφονούν. Φυσικά πάντα με τη συνέργεια κάποιων δικών μας λουλουδιών. Και εμείς το προάγουμε όλο αυτό γατί; Για να είναι λίγο πιο φτηνό το τσιπουράκι που πίνουμε;
Ο αθέμιτος ανταγωνισμός και η επικινδυνότητα του χύμα
• Με την κυκλοφορία χύμα τσίπουρου διακυβεύεται η δημόσια υγεία.
• Οι συνθήκες παραγωγής όπου παράγεται είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό είναι πρωτόγονες. Δεν υπάρχει κανένας έλεγχος. Και το χειρότερο;
•Τα χύμα τσίπουρα έχουν μεθανόλη και μόλυβδο. Τα στέμφυλα από τα οποία προέρχονται ζυμώνονται μέσα σε πλαστικά και όχι σε ελεγχόμενες συνθήκες.
• Όλα αυτά καθιστούν το τελικό προϊόν επικίνδυνο.
• Επιπλέον υποσκάπτουν το όνομα και τη φήμη του προϊόντος γιατί είναι πολύ βαριά, με ενοχλητικά αρώματα κλπ.
• Ο καταναλωτής και ειδικά ένας ξένος, θα λέει ‘αυτό είναι το περίφημο τσίπουρο;’.
Διευκρινίζω και πάλι πως όλα αυτά τα τόσο βλαβερά χαρακτηρίζουν 100% αυτό το άγνωστης προέλευσης τσίπουρο που διακινείται στην αγορά. Αυτά τα 6,7 εκατομμύρια λίτρα. Αφορούν όμως εν μέρει και όσους από σας κάνετε ενδεχομένως κάποια λάθη στις αποστάξεις, τα οποία και θα προσπαθήσω να σας τα επισημάνω.
Οι φόροι
Και βέβαια είναι και ο αθέμιτος ανταγωνισμός ο οποίος μετά τις αυξήσεις του ΕΦΚ, έγινε οξύτερος. Ο φόρος στο νόμιμο τσίπουρο αυξήθηκε κατά 75% τον τελευταίο χρόνο. Θα μου πείτε, «γιατί ο απλός φτωχός άνθρωπος που θα πιεί ένα τσιπουράκι να πάνε λίγο τα φαρμάκια του κάτω, θα πρέπει μετά από όλα αυτά που υπέστη από την πολιτεία του, να επιβαρύνεται και με ένα τέτοιο δασμό;» Δεν θα είχα καμιά αντίρρηση αν δεν υπήρχε το θέμα της υγείας και το θέμα της κερδοσκοπίας. Γιατί αυτό τον απλό άνθρωπο όμως, αν του λέγαμε ότι μόνο από το ποσό που διαφεύγει φορολογικά από το παράνομο τσίπουρο, 300 εκατομμύρια € το χρόνο, θα μπορούσε να σωθεί μεγάλο μέρος από την απώλεια που υπέστη για παράδειγμα στη σύνταξή του, αν είναι συνταξιούχος, μάλλον θα το ξανασκεφτόταν. Είναι από 300€ σε ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Μήπως είναι αυτό που κόψανε από όλους τους μικροσυνταξιούχους της χώρας; Και να μας το κλέβανε οι απατεώνες των γειτόνων; Μαζί με τους δικούς μας φυσικά. Αν ήταν οι επίσημες χώρες και μας το έκλεβαν σε γη θα ήταν αιτία πολέμου.
Τι σημαίνει χύμα άγνωστης προέλευσης τσίπουρο.
Γιατί όμως αυτός ο απλός άνθρωπος που απολαμβάνει το τσιπουράκι του, πίνει κάτι που ‘το πίνει και τον πίνει’, όπως είναι και ό τίτλος της εισήγησής μου. Γιατί χύμα τσίπουρο είτε αναφερόμαστε στο εντελώς παράνομο είτε στο παραδοσιακό ενός μπάρμπα μας από το χωριό ο οποίος αγνοεί τα βασικά σημαίνει:
• Επικίνδυνο λόγω κακής πρώτης ύλης (με τσαμπιά, ακατάλληλα σταφύλια κλπ) και λαθών στην απόσταξη όπως αυξομείωση θερμοκρασίας, μη πέταμα των γεμάτων από μεθανόλη ‘κεφαλών’ και ‘ουρών’, χρήση μολυβδοσωλήνων ή κολλήσεων.
• Παράνομο γιατί το παρασκευάζουν σε άγνωστα μέρη ή το εισάγουν από όμορες χώρες για να αποφεύγουν τη φορολογία και το διακινούν πάντα στο όνομα ενός καλού μπάρμπα από το χωριό.
• Μεγάλες (τεράστιες) απώλειες φόρων για το κράτος και μάλιστα σήμερα.
• Πολύ κακή ποιότητα. Ένα ποτό που απλά καίει χωρίς κανένα άρωμα (συχνά με άσχημες μυρωδιές)
• Καμιά δυνατότητα ελέγχου
• Πολύ πιο φτηνό.
Εδώ λοιπόν είναι το θέμα. Φτηνό για τον κόσμο, τεράστια κέρδη, παρ΄ όλα αυτά για τους επιτήδειους, τεράστιες απώλειες φόρων για τη χώρα, τεράστιος κίνδυνος για την υγεία των καταναλωτών, καμιά ποιοτική εξέλιξη για το ποτό. Και τελικά δεν είναι καθόλου φτηνό όσο κι αν η τιμή του είναι χαμηλή. Γιατί είναι σκουπίδι. Από πότε τα σκουπίδια έχουν τιμή;
Υγεία
Ποιο είναι το πρόβλημα στην υγεία με την απόσταξη του τσίπουρου.
Είναι οι μεθανόλες που δημιουργούνται, οι οποίες είναι πολύ επικίνδυνες για την υγεία. Είμαστε όμως τυχεροί. Αυτές, στη σωστή απόσταξη, μαζεύονται στην αρχή και το τέλος. Στις κεφαλές και τις ουρές περίπου από 20%. Τις βγάζουμε και είμαστε εντάξει. Αν δεν τις βγάζουμε είμαστε επικίνδυνοι ακόμα και για τον εαυτό μας. Άλλωστε δεν τις πετάμε αλλά τις ρίχνουμε ξανά στον αποστακτήρα στην επόμενη παρτίδα. Να σημειώσω εδώ ότι αυτές οι μεθανόλες συγκεντρώνονται στην κεφαλή και στην ουρά όταν η θερμοκρασία στη διάρκεια της απόσταξης είναι σταθερή. Όταν αυξομειώνεται στους αποστακτήρες οι οποίοι καίνε ξύλο, τότε διασπώνται σε όλο το σώμα και δεν μπορούμε να τις αφαιρέσουμε. Βάζουμε κούτσουρο αυξάνει η θερμοκρασία. Μετά πέφτει. Ξαναβάζουμε κούτσουρο και ξανανεβαίνει κ.ο.κ Και εδώ υπάρχει λύση όμως. Αν κόψουμε τα κούτσουρα σε μικρά ξυλάκια και τροφοδοτούμε τη φωτιά σταθερά ώστε να μην αυξομειώνεται η θερμοκρασία της είμαστε ΟΚ. Πάντως, παρά το παραδοσιακόν και φιλοθέαμον του πράγματος οι αποστακτήρες που καίνε πετρέλαιο θεωρούνται πιο κατάλληλοι από εκείνους οι οποίο καίνε ξύλα. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι αν για λόγους άγνοιας ή κόστους, όπως γίνεται συχνά, δεν αφαιρεθούν οι κεφαλές και οι ουρές υπάρχει μεγάλο πρόβλημα. Πολύ περισσότερο όταν αφαιρούνται και πουλιούνται πολύ πιο φτηνά μόνο οι κεφαλές και οι ουρές, γιατί και αυτό το έγκλημα γίνεται. Το χύμα τσίπουρο λοιπόν που διακινείται ευρέως είναι το μοναδικό αλκοολούχο ποτό, το οποίο δεν υπόκειται σε κανενός είδους ποιοτικό έλεγχο, ενώ η συσκευασία του δεν πληροί σε κανένα επίπεδο τις αναγκαίες προδιαγραφές ιχνηλασιμότητας. Επιπλέον, διατίθεται συνήθως σε πλαστικές συσκευασίες κατά παράβαση του νόμου που ορίζει ρητά τη χρήση γυάλινων μπουκαλιών για ποτά με περιεκτικότητα αλκοόλης άνω του 20%. Η χρήση συχνά δε ακατάλληλων αποστακτήρων μεταφέρει στο απόσταγμα μόλυβδο, η χρόνια χρήση του οποίου καταστρέφει το νευρικό σύστημα, ενώ το «πρωτόρακο», δηλαδή το προϊόν της πρώτης απόσταξης, περιέχει υψηλά ποσοστά μεθανόλης, μιας αλκοόλης που σε μεγάλη δόση μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, όπως δηλητηρίαση ή ακόμα και τύφλωση. Γι αυτό είναι ασφαλέστερο το διπλοαποσταγμένο. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Αναπληρωτής Καθηγητής Παθολογίας-Γαστρεντερολογίας Δρ. Ανδρέας Καψωριτάκης σε πρόσφατη συνέντευξη του κρούει έντονα τον κώδωνα του κινδύνου επισημαίνοντας τους τεράστιους κινδύνους των ανεξέλεγκτων αποσταγμάτων για την δημόσια υγεία: Η «αρχή» και η «ουρά» της καζανιάς, λέει που φυσικά «αξιοποιούν» πλήρως οι Αλβανοί, οι Βούλγαροι και οι λοιποί λαθρέμποροι, περιέχουν μεγάλο ποσοστό ανώτερων αλκοολών και μεθανόλης. Αυτό, σε συνδυασμό με τους ακατάλληλους αποστακτήρες (συνήθως από κράμα μετάλλων που μεταφέρουν στο απόσταγμα μόλυβδο – την «μήτρα» της καρκινογένεσης), δημιουργεί ένα «εκρηκτικό» μείγμα, αφού τα ανεξέλεγκτα «προϊόντα» που παράγονται μπορούν να προκαλέσουν από κοιλιακούς πόνους ή τύφλωση μέχρι και θάνατο!
Πολλά είπαμε όμως στενόχωρα να πάμε και λίγο στην Απόλαυση
Το τσίπουρο δεν είναι ένα νερό που καίει, χωρίς γεύση και αρώματα και που το πίνουμε από μαγκιά ή για να φτιαχτούμε. Το τσίπουρο μπορεί να μας προσφέρει πολύ μεγάλη απόλαυση και έτσι να μοιραστούμε τις στιγμές με άλλους. Γιατί είναι το πιο κοινωνικό ποτό. Έχει παράδοση και φιλοσοφία. Όσοι το μοιράζονται έρχονται πιο κοντά, μιλούν πιο εύκολα. Είναι το ποτό της συντροφιάς και της εξομολόγησης. Το καλό τσίπουρο πρέπει να έχει αρώματα. Και όχι γενικά αλλά τα αρώματα της ποικιλίας του σταφυλιού από το οποίο προέρχεται. Γι αυτό είναι καλύτερα να είναι μονοποικιλιακό, από κρασοστάφυλο και όχι διάφορα μαζέματα και περισσεύματα. Για να γίνουν όλα αυτά η απόσταξη των στεμφύλων για την παραγωγή του τσίπουρου είναι μια σύνθετη διαδικασία, η οποία για να έχουμε ποιοτικό αποτέλεσμα απαιτεί γνώσεις, εμπειρία και σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό. Η παραγωγή του ξεκινά από την επιλογή των ποικιλιών των σταφυλιών, συνεχίζεται με την προσεκτική ζύμωση των στεμφύλων τους (τις φλούδες που μένουν μετά το πάτημα των σταφυλιών και την εξαγωγή του μούστου για την παραγωγή κρασιού) και ολοκληρώνεται με την αργή απόσταξη τους (των ήδη ζυμωθέντων στεμφύλων). Στην απόσταξη, η τέχνη του αποσταγματοποιού έγκειται στο να αιχμαλωτίσει τα αρωματικά και γευστικά χαρακτηριστικά του σταφυλιού, όπως διαμορφώθηκαν μετά τη ζύμωση των στεμφύλων, και να δώσει τη δική του πινελιά στο χαρακτήρα του τελικού αποστάγματος. Το τσίπουρο χωρίς γλυκάνισο πρέπει στη μύτη να μοσχοβολάει σταφύλι. Στο στόμα βάζουμε μια πολύ μικρή ποσότητα και το πιέζουμε μεταξύ γλώσσας και ουρανίσκου (το μασάμε δεν το πίνουμε). Εκεί απελευθερώνει όλα τα εκλεκτά του αρώματα. Εδώ μεγάλη σημασία έχει και η επίγευση. Να είναι μακρά και ευχάριστη. Πέρα από το κομμάτι της υγείας, οι κεφαλές και οι ουρές επηρεάζουν αρνητικά και την απόλαυση. Οι πρώτες έχουν υψηλό αλκοολικό βαθμό και περιέχουν ενώσεις με δριμεία γεύση και επιθετικό άρωμα ενώ οι ουρές είναι ανώτερες αλκοόλες με βαρύ άρωμα και γεύση. Ως προς το είδος και το μεζέ, αν προσπεράσουμε το ‘περί ορέξεως…’ και προσπαθήσουμε να βάλουμε γαστρονομικούς κανόνες θα δούμε ότι τα μεν τσίπουρο με γλυκάνισο όπως και το ούζο και είναι κυρίως ορεκτικά ποτά και το καλύτερό τους είναι αραιωμένα με νερό, πριν το γεύμα, με ένα μεζεδάκι ή ανεξάρτητα από τα γεύμα πάντα με μεζεδάκι. Ο γλυκάνισος ενεργοποιεί την όρεξη, αρκεί να μην έχει το ποτό 40 βαθμούς αλκοόλ. Το τσίπουρο χωρίς γλυκάνισο είναι χωνευτικό ποτό (digestive, όπως και όλα τα καλά αποστάγματα) και κανονικά πίνεται σκέτο μετά από το γεύμα. Φυσικά στην Ελλάδα μόνο έτσι δεν γίνεται αφού, όπως είπαμε, οι περισσότεροι πίνουν αυτό που προτιμούν ανεξάρτητα από τη γαστρονομική αρμονία Στην κατανάλωση, στην Ηπειρωτική Ελλάδα το τσίπουρο επικράτησε κατά κράτος του ούζου, εκτός ίσως της Αθήνας. Επίσης στο τσίπουρο χωρίς γλυκάνισο επικράτησε του αδερφού του με το γλυκάνισο. Ακόμα και στη Μακεδονία και στον Τίρναβο όπου παραδοσιακά πίνανε με γλυκάνισο. Το ούζο κρατάει ακόμη στα νησιά και κυριαρχεί στις εξαγωγές. Το τσίπουρο δεν το ξέρουν έξω να το ζητούν και επιπλέον έχει δυσπρόφερτο όνομα. Οι φίλοι μας Ιταλοί έχουν πολύ πιο εύκολη ονομασία για το δικό τους ανάλογο, ποτό την Γκράπα. Τόσο που Έλληνας παραγωγός που πηγαίνει με τσίπουρο στις εκθέσεις μου είπα ότι δυσκολεύομαι να εξηγήσω στους ξένους τι είναι το τσίπουρο και στο τέλος τους λέω something like grappa. Τέλος, ως προς το συνοδευτικό μεζέ, αφήνω να μιλήσει ο καλύτερος ίσως ‘Έλληνας αποσταγματοποιός ο Ανέστης Μπαμπατζιμόπουλος, ο οποίος παράγει και ούζο και τα δύο τσίπουρα, με γλυκάνισο και χωρίς, είναι δηλαδή όλα παιδιά του, λέει. «Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου να απολαμβάνει ένα χταπόδι δίπλα στη θάλασσα να πίνει τσίπουρο σκέτο χωρίς γλυκάνισο. Αντίθετα δεν μπορώ να τον φανταστώ στη στεριά με ένα γήινο μεζέ να πίνει τσίπουρο με γλυκάνισο ή ούζο».
Να ποιος κάνει το καλύτερο τσίπουρο
Δεν ξέρω πόσο σας έπεισα με όλα αυτά. Ίσως κάποιοι να έχουν τη δική τους άποψη, διαμορφωμένη σε βάθος χρόνου και να τη διατηρούν. Άλλωστε η παραγωγή του τσίπουρου είναι και ένα πεδίο ευγενούς άμιλλας όπου ο καθένας διατείνεται ότι κάνει το καλύτερο. Και φυσικά κανείς δεν υποψιάζεται ότι μπορεί να κάνει και λανθασμένο. Για να ξεκαθαρίσουμε το θέμα αυτό λοιπόν και να μην μαλώνουμε, σας δίνω τους βασικούς παράγοντες ποιότητας ενός τσίπουρου, όπως αναφέρονται στο βιβλίο με τίτλο: ‘Το Τσίπουρο και η Τσικουδιά, Το Ελληνικό απόσταγμα στεμφύλων’, συγγραφείς: Ευάγγελος Ηρ. Σουφλερός και Βασίλειος Ροδοβίτης.
1) Παραγωγή της πρώτης ύλης Να αποφεύγονται οι ποικιλίες με χοντρόφλουδες ράγες, όπως είναι οι επιτραπέζιες, και τα απομεινάρια της διαλογής γιατί αποτελούν την αιτία για την παραγωγή υψηλών ποσοτήτων μεθανόλης. Να έχουν σταματήσει οι ψεκασμοί, όπως επίσης και η θείωση του αμπελώνα, αρκετά πριν τη συγκομιδή. Η ζύμωση να πραγματοποιείται σε ανοξείδωτες δεξαμενές και όχι σε χαλύβδινες χωρίς επένδυση, σε πλαστικές ή σε ξύλινες με ανεπιθύμητες οσμές.
2) Διατήρηση της πρώτης ύλης Η στεμφυλόμαζα να διατηρείται σε απουσία αέρα. Ο χρόνος παραμονής ή διατήρησης των στεμφύλων να είναι σύντομος.
3) Χειρισμοί στην απόσταξη Απομάκρυνση, των ‘κεφαλών’ και ‘ουρών’. Εφαρμογή διπλής απόσταξης για την παραγωγή του διπλοβρασμένου αποστάγματος, το οποίο είναι καλύτερο ποιοτικά έναντι του απλοβρασμένου. Η αποστακτική συσκευή να είναι χάλκινη, γιατί έτσι συντελεί στη βελτίωση του αρώματος. Αποφυγή γανώματος (επικασσιτέρωση) του καζανιού. Αποφυγή χρήσης μολυβδοσωλήνων σε τμήματα της αποστακτικής συσκευής ή μολυβδοκολήσεων.
4) Χειρισμοί μετά την απόσταξη Συσκευασία του αποστάγματος σε γυάλινη φιάλη και η διατήρησή του σε δροσερό και σκοτεινό μέρος. Όποιος λοιπόν τα κάνει αυτά, τότε εκείνος κάνει το καλύτερο και ασφαλέστερο τσίπουρο. Στην περιοχή σας, στο χωριό σας στην παρέα σας. Ελέγξτε το. Και όποιος νομίζει λοιπόν ότι ο μπάρμπας του ή ο μπάρμπας του κουμπάρου του ή ο ταβερνιάρης με το ‘εγγυημένο’, ή ο τύπος που πουλάει φτηνό τσίπουρο στη λαϊκή σε πλαστικά μπουκάλια ή ο ταβερνιάρης με τη φτηνότερη τιμή του παρέχει ένα ποτό που μπορεί να πληροί αυτές τις προϋποθέσεις, ας εμπιστευτεί.
Συμπέρασμα
1. Στην παραγωγή στο καζάνι μας τηρούμε σχολαστικά όλα αυτά που αναφέραμε.
2. Αγορά για το σπίτι, μόνο από ανθρώπους που ξέρουμε, αλλά αφού βεβαιωθούμε ότι κι εκείνοι, ξέρουνε. Ποτέ από τη λαϊκή.
3. Στην ταβέρνα, εγώ λέω ποτέ χύμα. Να προτιμάτε εμφιαλωμένο. Και για το σπίτι να προτιμάτε εμφιαλωμένο, αν δεν είμαστε βέβαιοι για τον παραγωγό.
4. Απομυθοποιείστε τη φράση « ο μπάρμπας μου που το κάνει καλό κλπ άλλωστε πίνει ο ίδιος». Είναι λάθος. Ο μπάρμπας μπορεί να έχει καλή διάθεση αλλά να κάνει εγκλήματα από άγνοια. Φυσικά και στον εαυτό του.
5. Και το κυριότερο στο τσίπουρο να μην δίνεται ποτέ σημασία στην χαμηλή τιμή. Για όσους είστε σταθεροί καταναλωτές του τσίπουρου, αν είναι ένα προϊόν στο οποίο να αγοράζετε το πιο ακριβό και καλό είναι το τσίπουρο. Μόνο έτσι λοιπόν θα το πίνουμε και δεν θα μας πίνει, ούτε θα μας σκοτώνει και ούτε την πατρίδα μας θα βλάπτει.
